Chủ Nhật, 15 tháng 11, 2009

"LINH GIANG" LÀ SÔNG NÀO ??

 

 

 

 

 

 

 

                                                     SÔNG GIANH

 

Đang Chưa biết  viết gì lên blog thì báo Quảng Bình có thư gửi Bu mời viết báo xuân và báo tết. Xong được một bài Bu post lên multi mời các bạn đọc chơi và nếu có có lời góp  ý chỉ bảo thì Bu tui cảm ơn lắm

 

 

Đã từ lâu, người dân Quảng Bình và những ai quan tâm đến sử ký,  địa lý nước nhà, đều nghĩ rằng sông Gianh trước đây có tên là Linh Giang.  Nhưng mới đây, tạp chí Xưa & Nay - Hội khoa học Lịch sử Việt Nam số 341 tháng 10 năm 2009  đăng bài  viết của ông Tôn Thất Thọ có tựa đề   “LINH GIANG” LÀ SÔNG NÀO?  Ông dẫn ra các tư liệu lịch sử có đề cập đến tên Linh Giang, rồi chọn lấy tư liệu nào có niên đại cổ nhất để kết luận Linh Giang là tên cũ của sông Hương Thừa Thiên Huế, chứ không phải tên cũ của sông Gianh ở Quảng Bình. Tóm tắt bài viết của ông Thọ như sau:

1- Đại Nam nhất thống chí (ĐNNTC) được biên soạn trước năm Tự Đức 29 (1875) viết: “Sông Linh Giang (sông Gianh): ở cách huyện Bình Chính 3 dặm về phía nam, bờ bắc thuộc huyện Bình Chính, bờ nam thuộc huyện Bố Trạch, lại có tên là sông Thanh Hà (ĐNNTC, T.2, sđd, tr40). Như thế thì ĐNNTC được biên soạn vào thời điểm sớm nhất cách nay cũng đã 134 năm.

2- Dư địa chí do ông Nguyễn Trãi soạn năm 1434  có đoạn viết: “Hải cập Vân, Linh Duy, Thuận Hóa. Hải, Nam Hải dã. Ải, sơn dã. Linh, thủy danh. Thuận Hóa, cổ Việt Thường bộ” (dịch: Bể cùng núi Vân, sông Linh là ở Thuận Hóa - Bể là bể Nam Hải. Vân là Ải Sơn. Linh là tên sông. Thuận Hóa xưa là bộ Việt Thường)

3- Ô Châu cận lục do Ông Dương Văn An nhuận sắc năm 1553 đã chép rất rõ ràng về tên gọi sông Linh Giang: “Sông Linh Giang . Sông do hai nguồn Kim Trà và Đan Điền chảy vào, rộng sâu vô cùng, khúc uốn quanh co rất hữu tình. Phía tây nam có đền thờ Tứ Vị và trạm dịch Địa Linh. Phía đông bắc có chùa Sùng Hóa và bia Hoằng Phúc. Các nha môn như hiến ty, huyện đường, chưởng vệ đều đặt ven hai bên sông” (ÔCCL, Sđd, tr.24). Đền chùa danh lam: Chùa Sùng Hóa. Chùa ở xã Lại Ân huyện Tư Vinh trước có sông Linh Giang bao bọc, sau có đầm lớn vòng quanh, phía nam có sông Hòa Tài, phía bắc có bia Sùng Phúc....đây là ngôi chùa nổi tiếng ở Hóa Châu (ÔCCL tr.78)

4- Phủ Biên tạp lục do ông Lê Quý Đôn soạn năm 1776 đã chép: “Sông cái Đan Điền nguồn ở rất xa, bờ nam bờ bắc sông đều có dân cư, thành lớn Thuận Hóa ở về hạ lưu. Huyện Kim Trà ở ngả

Ba sông Kim Trà ...” (PBTL, Sđd, tr.96) ... “Từ bến các xã phường Lộc Điền Lũ Đăng đi thuyền theo sông Đại Linh là phía hữu sông, Đại Linh tức sông Gianh , qua hai xã Vân Lôi, La Hà, đến ngả ba là chỗ sông Gianh và sông Son gặp nhau” (PBTL, Sđd, tr.101) 

5- Để xác định thêm một lần nữa vị trí chùa Sùng Hóa, tác giả viết: “Về vị trí chùa Sùng Hóa, sách Đại Nam nhất thống chí, T.1, quyển 2 phủ Thừa Thiên chép: “ở xã Triêm An huyện Phú Lộc. Năm nhâm dần bản triều Thái tổ thứ 45 thuyền ngự qua xã này nhận thấy phía đông bắc bờ sông cây cối xanh tươi, chim đàn lượn đỗ, lấy làm thích, bèn dừng thuyền ngắm cảnh, thấy có di tích chùa cổ, sai sữa chữa lại và cho tên hiện nay. Nay không biết chỗ nào” (ĐNNTC, T.1 Sđd, tr.183)

     Sau khi dẫn ra các tư liệu trên, ông Thọ kết luận “Qua các địa danh và vị trí địa lý đã dẫn chứng trong các tư liệu có trước khi ĐNNTC ra đời (mà cụ thể là Ô Châu cận lục), như KimTrà, Đan Điền huyện Tư Vinh ...ta thấy rằng Linh Giang là tên gọi chỉ con sông Hương ở Thừa Thiên - Huế chứ không phải là sông Gianh như các sử thần nhà Nguyễn đã chép!”

*

*   *

Người viết bài này đã đối chiếu những tư liệu mà ông Thọ trích dẫn và thấy rằng ông dẫn đúng như những gì mà sách in ra. Tuy nhiên cùng một sự việc mà tư liệu này ghi khác tư liệu kia, lại được tác giả dẫn ra cùng một lúc làm người đọc rối rắm khó hiểu, dẫn đến sức thuyết phục bài viết giảm đi. Chẳng hạn ở mục 3, sách Ô Châu cận lục khẳng định “Chùa Sùng Hóa ở xã Lại Ân huyện Tư Vinh trước có sông Linh Giang bao bọc, sau có đầm lớn vòng quanh”, nhưng đến mục 5 tác giả lại trích ĐNNTC bảo rằng Chùa Sùng Hóa “ở xã Triêm An huyện Phú Lộc”. Ai cũng biết sông Hương được tính từ ngả ba Bằng Lãng, nơi gặp nhau của nguồn Tả Trạch và nguồn Hữu Trạch  cho đến cửa biển Thuận An dài 33 km làm sao mà chảy qua địa phận huyên Phú Lộc được. Cũng ở mục 3, ông Dương Văn An viết trong Ô Châu cận lục: “Phía  tây nam (sông Linh Giang) có đền thờ Tứ Vị và trạm dịch Địa Linh. Phía đông bắc (sông Linh Giang) có chùa Sùng Hóa và bia Hoằng Phúc”. Như vậy, tên chùa Sùng Hóa có từ thời nhà Mạc, nhưng đến mục 5 thì tên chùa Sùng Hóa lại do “...Bản triều Thái tổ thứ 45 thuyền ngự qua xã này nhận thấy phía đông bắc bờ sông cây cối xanh tươi, chim đàn lượn đỗ, lấy làm thích, bèn dừng thuyền ngắm cảnh, thấy có di tích chùa cổ, sai sửa chữa lại và cho tên hiện nay”. Vậy thì tên chùa Sùng hóa do bản triều Thái tổ thứ 45 đặt ra hay đã có từ thời nhà Mạc. Và cứ theo ông Lê Quý Đôn (mục 5) nói rằng sông Đại Linh là sông Gianh. Chữ nôm: “sông” trước hai chữ “Đại Linh” là cách nói nửa nôm nữa Hán, vậy nếu nói thuần túy theo từ Hán Việt thì sông Đại Linh chính là Đại Linh Giang. “Đại” ở đây là tính từ chỉ sự lớn, còn Linh Giang là danh từ chỉ tên sông.  Đương nhiên lớn để so sánh với nhỏ, vậy xin dẫn ra đây vài số liệu nói về quy mô giữa sông Gianh và sông Hương.

- Chiều dài: Sông Gianh 160 km, sông Hương 30 km

- Lưu lượng trung bình: Sông Gianh 252 m3/s, sông Hương 179m3/s

- Diện tích lưu vực: Sông Gianh 4.680 km2, sông Hương 713 km2

Cũng cần nói thêm, từ Gianh không có nghĩa, nó chỉ là phương ngữ của người miền bắc chỉ cây cỏ tranh, trong thành ngữ “nhà gianh vách đất”. Tôi tin là người Quảng Bình từ xa xưa không dùng từ Gianh vô nghĩa đặt cho tên sông, mà do biến thể của một từ  nào đó chẳng hạn từ  ranh trong “ranh giới” thời Trịnh Nguyễn phân tranh, hoặc từ “Giang” trong Đại Linh Giang như đã nói.  

Và cứ cho là sông Hương đã từng có tên là Linh Giang thì việc trùng tên giữa hai con sông cũng không có gì lạ. Ở Việt Nam ta  việc trùng địa danh khá nhiều: Chẳng hạn Thừa Thiên - Huế có phá Hạc Hải thì huyện Quảng Ninh của Quảng Bình cũng có đầm Hạc Hải. Quảng Bình có sông Nhật Lệ thì ở Hà Tĩnh cũng có núi Nhật Lệ ở địa phận hai xã Ngụy Dương và Đại Nại (ĐNNTC . tập 2, tr. 90,  nxb Thuận Hóa 1992). Vậy thì có hai sông Linh Giang, một lớn ở Quảng Bình và một nhỏ ở Thừa Thiên Huế cũng là chuyện thường. Người viết bài này cho rằng các sử quan của Quốc sử quán triều Nguyễn khi viết Đại Nam nhất thống chí không thể không tham bác các sách Ô Châu cận lục,  Dư địa chí, Phủ biên tạp lục. Thậm chí họ còn tham bác cả Tấn thư Châu quận chí mà học giả Đào Duy Anh trích ra trong “Đất nước Việt Nam qua các đời” (nxb Thuận Hóa 1994). Ở trang 80 sách này viết: “Tấn thư Châu quận chí nói rằng năm Thái Khang thứ 10 chia quận Tây Quyển mà lập huyện Thọ Linh, sông Thọ Linh là sông Linh Giang”. Thái Khang thứ 10 là năm 290 đời vua 

Vũ Đế thời Tây Tấn cách nay khoảng 1719 năm. Ngày nay huyện Thọ Linh không còn nữa nhưng Thọ Linh vẫn là tên của một thôn thuộc xã Quảng Sơn, huyện Quảng Trạch, Quảng Bình. Hai chữ Thọ Linh  minh chứng cho lời ghi của Tấn thư Châu quận chí như đã trích dẫn.  Vậy, Phủ biên tạp lục gọi sông Gianh là sông Đại Linh, tức là Đại Linh Giang, dân chúng nói gọn hơn: Linh Giang, hoàn toàn phù hợp với Đại Nam nhất thống chỉ của Quốc sử quán triều Nguyễn vậy.

Đọc tiếp ...

Thứ Sáu, 13 tháng 11, 2009

BẢY NGÀY Ở VŨNG TÀU.

Thằng cháu ngoại ở Vũng Tàu tròn một năm tuổi, ông bà khăn gói vượt trên ngàn cây số vào làm lễ thôi nôi. Suốt 7 ngày bà ngoại luẩn quẩn theo cháu, không đi đến đâu. Ông ngoại tù cẳng, tìm đến học viện Phật giáo Đại Tòng Lâm (ở Bà Rịa) chụp ảnh với tượng ông A Di Đà, cùng 48 lời nguyện của ông hóa thành 48 vị Bồ tát. Lại lên núi thăm Thiền viện Chơn Không, ở đây chỉ có tượng ông Thích Ca với các thiền sư thuộc kinh sách làu làu như cháo chảy. Hỏi sư ngài Thích Ca với ngài A Di Đà quan hệ với nhau thế nào mà kinh Vô lượng thọ viết rằng ông Thích ca khuyến cáo bố ông ấy phải tụng niệm ông A Di Đà để ông ta sớm cho về Tây phương cực lạc (!). Đúng lúc đó thì cậu con trai thông báo sẽ đưa vợ con về Vũng Tàu. Thế là Bu đành giã từ Thiền viện, về chụp ảnh hai thằng cháu giành nhau quả bóng. Cả nhà được một phen cười lăn. Khỏi cầu ai cả, ông bà nội ngoại được một phen giải thoát khỏi cái mệt mỏi của hành trình thiên lý. Nay đưa lên đây vài tấm ảnh, mời bác bạn chia vui với Bu này. 

Học viện Phật Giáo Đài Tòng Lâm

Cổng vào Thiền viện Chơn Không

Đường lên Thiền viện

Con rể, con gái, cháu ngoại và bà sui gia

Con trai, con dâu, cháu nội.

Bà và cháu nội

Cuộc chiến bắt đầu (cu Rơm cháu nội áo ba lỗ, cu Bắp cháu ngoại áo dài tay)

Tạm thời hưu chiến !

 

Đọc tiếp ...

Thứ Bảy, 7 tháng 11, 2009

NGƯỜI DẪN ĐƯỜNG

 

 

Ông là một viên chức mẫn cán và rất tôn trọng những gì thuộc về truyền thống.  Đã bao nhiêu năm qua, dân phố vẫn thấy ông đi làm, chân dận  giày Tây, khoác bộ com lê cũ rích, cổ sơ mi thắt cà vạt, đầu đội mủ phớt, tay cầm cây can bằng song đã lên nước bóng loáng. Ông đi, mắt nhìn thẳng, tiếng can gõ theo nhịp bước như triền miên, bất tận. Một hôm đang đi, bổng ông nghe tiếng người ngã phía sau, tiếp theo là tiếng rơi loảng xoảng của những đồ vật gì đó. Ông quay lại thì thấy một cậu bé mù khoảng 13, 14 tuổi đang lồm cồm bò dậy, hai tay quờ quạng nhặt những dụng cụ của nghề đánh giày rơi vãi trên mặt đường. Ông giúp cậu bé nhặt nhạnh mọi thứ và ái ngại:

- Sao cháu không nhờ bạn bè hoặc người thân dẫn đi.

- Dạ, lâu nay cháu vẫn đi sau lưng bác mà.

- Ồ, thế mà bác không biết gì cả.

- Cháu ở cùng phố với bác, sáng sáng hễ nghe tiếng can bác gõ cạch cạch trên đường nhựa là cháu xách hộp đi theo. Cháu đánh giày ngay trước cổng cơ quan bác làm. Đến trưa, khi nghe tiếng can gõ cạch cạch cháu lại theo bác trở về.

- Thế ra lâu nay bác là người dẫn đường cho cháu.

- Vâng, bác là người dẫn đường.

- Hôm nay cơ quan bác dời sang chỗ làm mới,  nên bác phải rẽ sang trái so với đường cũ bác vẫn đi.

- Cháu cũng ngờ ngợ thấy có gì khang khác, không chừng tai họa đến nơi, nhưng là người mù nên cứ lủi thủi đi theo.

- Dẫu sao thì bác cũng xin lỗi cháu, làm người dẫn đường mà đi không đúng đường làm cháu ngã.

Thằng bé cảm động trước thái độ ông già nhưng nét mặt nó vẫn hiện lên chút phân vân, nghi ngờ: Liệu phần tiếp theo  con đường rẽ trái của ông già có bằng phẳng gì hơn hay lại làm mình ngã u đầu bươu trán ???

 

  

 

Đọc tiếp ...

NGƯỜI DẪN ĐƯ

Đọc tiếp ...