Trong một lần comment ở bài TRỜI và ĐẤT của bu, bạn TORO hỏi chị TTM: "…Cúng những người chết, "chúng tử, chúng vong", lại gọi là "chúng sinh"... là sao chị M?! ". Chị M mấy hôm nay ngọc thể bất an, nhờ bu trả lời hộ cậu em và hứa sẽ có thưởng nước khế ép của nhà tự trồng ở Quận 2. Nghe bảo loại khế này đặc biệt lắm đây… hehehe.
A- Mấy năm tham gia đánh Mỹ trên mặt trận giao thông vận tải ở vùng chảo lửa Quảng Bình, bu tui có dự vài lần cúng người đang sống. Đấy là những công nhân lái ca nô rà phá thủy lôi, bom từ trường, trên cửa Gianh, cửa Nhật Lệ, hay những chiến sĩ TNXP phá bom nổ chậm trên Quốc lộ 12. Những người cảm tử này ăn mặc chỉnh tề, đứng nghiêm trang dưới cờ Tổ quốc và cờ Đảng. Thủ trưởng đơn vị đọc điếu văn, các bạn đồng nghiệp chít khăn tang thắp hương quỳ lạy, khóc mà cố nuốt nước mắt vào trong…Và theo bạn TORO thì trường hợp này mới thực sự là cúng chúng sinh, còn chết rồi mà cúng thì nói cúng "chúng vong" hoặc "chúng tử" mới phải…
Lịch sử Văn học ghi nhận, Nguyễn Du, đại thi hào dân tộc, danh nhân Văn hóa thế giới, đã viết tác phẩm nỗi tiếng là Văn tế thập loại chúng sinh, còn gọi là văn Chiêu hồn. "Chúng sinh" đây chỉ lấy nghĩa hẹp là kiếp người. "Thập" chỉ số nhiều, là tất cả, chứ không phải chính xác mười loài. Nhưng giáo sư Hoàng Xuân Hản cho hay "nếu phân tích ra từng đoạn văn, mỗi đoạn ứng vào một loài thì cũng có thể nhận thấy mười tập thể, mỗi tập thể chỉ gồm có một loài, trừ tập thể cuối cùng là hổn hợp. Sau đây là mục lục của GS Hoàng Xuân Hản phân tích bài văn tế ấy.
I- Phần một: Nhập đề, tả trời thu mưa gió thê lương khiến nhớ đến cảnh những hồn không ai cúng, vậy nên lập đàn cầu Phật giúp cho siêu thoát.
II- Phần hai: Phần chính, kể rõ các loại cô hồn (116 vế . Vế là cách gọi câu của GS HXH)
1- Kẻ vì tranh ngôi vua chúa mà chết 12 vế
2- Kẻ cung phi quý nữ bị nạn lây 12 vế
3- Kẻ cầm quyền cao bị thất thế 12vế
4- Kẻ cầm quyền bị bại trận 12 vế
5- Kẻ tham giàu bị chết đường 12 vế
6- Kẻ cầu sang bị chết quán 12 vế
7- Kẻ trẩy buôn chết bể chết đường 8 vế
8- Kẻ đi lính thú chết trận 8 vế
9- Cô kĩ nữ chết độc thân 8 vế
10- Tập hợp những kẻ chết oan như:
- Người ăn mày chết cô đơn 4 vế
- Người bị tù chết tại ngục 4 vế
- Hài nhi chết yểu 4 vế
- Người chết vì các nạn 8 vế
III- Phần ba: Cảnh lang thang cực khổ của các cô hồn (20 vế)
IV- Phần bốn: Lời cầu Phật và lời mời các cô hồn (28 vế)
- Lời cầu phật giải thoát cho cô hồn 16 vế
- Lời mời các cô hồn tới hưởng lễ
và phần cấp để lên đường giải thoát 12 vế
Tổng cộng 184 vế (câu) theo thể song thất lục bát
Xin trích dẫn 8 vế ở mục 9 : Kĩ nữ chết độc thân
Lại có kẻ lỡ làng một tiết
Liều tuổi xanh bán nguyệt buôn hoa
Ngẩn ngơ khi trở về già
Ai chồng con nấy, biết là cậy ai
Sống đã chịu một đời phiền nảo
Thác lại nhờ hớp cháo lá đa
Đau đớn thay phận đàn bà
Kiếp sinh ra thế biết là tại đâu
B- Đại thi hào Nguyễn Du xem linh hồn người chết là chúng sinh, vậy cũng nên xem nghĩa hai chữ chúng sinh ở hai quan niệm. Quan niệm theo tu từ học, và quan niệm của Phật giáo.
1- Quan niệm chúng sinh theo tu từ học: Chúng (眾) là số đông, sinh (生) là sống. Các từ điển Hán Việt của Đào Duy Anh, Trần thị Thanh Liêm, Thiều Chữu, Nguyễn Tôn Nhan, Trần Văn Chánh…diễn đạt khác nhau nhưng tựu trung xem chúng sinh là người và tất cả động vật. Riêng Cao Đài từ điển còn cho rằng chúng simh bao gồm kim thạch và thảo mộc.
2- Quan niệm chúng sinh của Phật giáo:
- Câu Xá luận quang kí quyển 1 giải thích: Chúng sinh là chịu nhiều sống chết.
- Kinh bất tăng bất giảm giải thích: Pháp thân bị nhiều phiền nảo trói buộc, đi lại trong đường sống chết gọi là chúng sinh
- Từ điển Bách khoa Việt
C- Vấn đề cúng chúng sinh: Phật giáo quan niệm người đang sống và vong linh sau khi chết đều là chúng sinh. Quan niệm đó xuất phát từ triết lý vô thường, cho rằng mọi vật trên thế gian luôn luôn lưu chuyển và biến dịch. Với sự sống của kiếp người thì sự dịch chuyển đó qua bốn giai đoạn : sinh, già, bệnh, chết (sinh, lão , bệnh, tử). Nhưng không phải khi sinh mệnh ta hiện ra mới gọi là sinh, và cũng không phải khi sinh mệnh ta chấm dứt mới gọi là chết. Trong từng giây từng phút ta đã từng sinh và đã từng chết. Và bốn giai đoạn: sinh, già, bệnh, chết, cứ liên tục xoay vòng không phải trên một đường tròn khép kín mà trên đường tròn xoáy lò xo, nó không khởi đầu từ kiếp sống này, mà từ vô lượng kiếp trước, cho tới vô lượng kiếp sau. Với các vật thể thì giai đoạn "lão" được gọi là trụ, giai đoạn "bệnh" được gọi là hoại, giai đoạn "chết" được gọi là diệt . Một ngôi sao trong vũ trụ có thời gian trụ cả tỷ năm, nhưng một đóa phù dung thì chỉ "sớm nở tối tàn". Còn thời gian trụ trong một xác thân đang sống chỉ chưa đầy một nháy mắt, bằng một phần chín mươi (1/90) "niệm", nhà Phật gọi là một "sát na vô thường". Tính ra trong thời gian một ngày, thân xác ta đổi thay, thay đổi, nghĩa là chết đi, sống lại…tới sáu tỷ, bốn trăm triệu, không trăm chín mươi chín ngàn, chín trăm tám mươi lần (6.400.099.980) và trong một giây đồng hồ, thân xác ta chết đi sống lại bảy trăm bốn mươi ngàn, bảy trăm năm mươi hai lần (740.752 ). Cái thân xác giả hữu (liên tục sống chết như đã nói) cũng chỉ tồn tại trên mặt đất vào khoảng 100 năm (không xét đến trường hợp bất đắc kì tử) sau đó lại diệt để tạo ra một sự sinh khác. Nhà Phật không cho rằng chết là hết, vì chết là điều kiện tất yếu của một sự sinh sắp tới. Nay tạm chưa nói đến các điểm: già, bệnh, chết, mà chỉ đề cập đến điểm sinh bằng cách nối các điểm đó của hệ xoáy ốc lại, sẽ có quỷ tích là một đường thẳng sinh, mà điểm đầu ở vô lượng kiếp trước, điểm cuối ở vô lượng kiếp sau (xem hình minh họa)
Như vậy, sinh là một chuỗi liên tục qua nhiều kiếp không ngừng nghỉ. Cho nên nói cúng chúng sinh là cúng cái phần sống ở mỗi kiếp. Việc cúng dâng hương hoa, cháo, cho chúng sinh cô hồn, ngạ quỷ, là việc làm để tạo phước đức cũng như bố thí cho kẻ đói nghèo. Việc cúng cũng đơn giản chỉ cần hương hoa, bánh trái, gạo muối, cúng vào ngày mùng 02 hay 16
Đàn chẩn tế theo lời Phật giáo
Vật có gì lưng cháo nén hương
Gọi là manh áo thoi vàng
Giúp cho làm của ăn đàng siêu thiên
Và bốn câu cuối của bài văn tế:
Phật hữu tình từ bi tế độ
Chớ ngại rằng có có chăng chăng
Nam mô PHẬT, Nam mô PHÁP,