Thứ Hai, 19 tháng 4, 2010

HẦU CHUYỆN BẠN NỖI ĐAU NGỌT NGÀO

     

                           Ngài Bồ Đề Đạt Ma, sơ tổ của Thiền tông Trung Quốc

 

 

                      Ngài Khương Tăng Hội, người khởi nguyên thiền học Việt Nam

 

 

 

Bạn NĐNN có một Ẻn ngắn, đọc xong Bu không hiểu mô tê gì, chuồn lẹ thì bất nhã với bạn bè,  nên đã còm : “Bài viết của bạn cứ như một công án thiền”. Thế là bạn ấy hỏi lại ngay: “Công án thiền là gì Bu ơi”. “Là trái núi Thái Sơn mà Bu chỉ mon men dưới chân núi, may ra hái về cho bạn một mẫu lá cỏn con”.  Đấy là BU câu giờ để đọc 100 công án thiền trong sách Bích Nham Lục của Thiền sư Tàu  là Tuyết Đậu Trùng Hiển (980-1052) do Hòa thượng Thích Mãn Giác dịch ra Việt ngữ. Đọc vội để có vốn liếng mà trả lời, và 100 là nói cho oai, chứ thực ra mới đọc hết công án thứ nhất: “CÁI TRỐNG KHÔNG CỦA ĐẠT MA” công án thứ hai: “ĐẠO VÔ NAN CỦA TRIỆU CHÂU”, rồi nhảy cóc đến công án thứ 100:  “KIẾM SẮC CỦA BA LĂNG” là Bu tá hỏa tam tinh, nếu đọc thêm 97 công án còn lại, Bu chỉ có nước vào nhà thương ...tâm thần!!   

   

     Tạm chưa nói đến thiền thì công án (公案 ) là một án công khai, quyết định phải trái trong phủ quan.  Phái Thiền tông của Phật giáo thêm vào chữ “thiền” sau từ công án thành ra thuật ngữ nhà Phật “công án thiền” ( 公 案 禪  ) chỉ một phương pháp tu tập thiền định đặc biệt. Theo hai học giả Phật Giáo Chân Nguyên và Nguyễn Tường Bách thì công án thiền có thể là một đoạn kinh, một kinh nghiệm giác ngộ, một câu chuyện về một nhà sư, một cuộc đàm thoại, hay một cuộc pháp chiến, nhưng có chung một điều là nói đến thể tính của vạn vật. Đặc trưng của công án thiền thường là nghịch lí “nằm ngoài  phạm vi của lí luận”. Công án thiền không phải là “câu đố” thông thường vì nó không hề được giải đáp bằng lí luận, muốn hiểu nó phải qua một cấp độ khác của nhận thức. Vào khoảng thế kỉ thứ 10, Thiền tông bất đầu dùng công án như một phương tiện để giáo hóa, và các thiền sinh sử dụng chúng làm một đối tượng quán tưởng trong lúc thiền. Người ta cho rằng có tới 1700 công án, trong số đó ngày nay còn lại 500-600 được lưu hành tại Nhật. Phần lớn các công án được ghi lại trong các tập như: Vô môn quan, Bích nham lục, Thung dung lục, Lâm Tế lục.

      Nếu hiểu công án Thiền như hai học giả Chân Nguyên và Nguyễn Tường Bách thì Bu có thể dẫn ra đây hai công án Thiền để NĐNN và các bạn tham khảo. Một là câu “Ưng vô sở trụ nhi sinh kì tâm” ( 應 無 所 住 而 生 其 心) trong kinh Kim Cang. Chỉ vẻn vẹn 8 chữ nhưng nhiều nhà sư, nhiều lí luận gia đã bỏ không ít công sức giấy mực để lí giải.  Hai là câu chuyện “Đường lầy” của thiền sư Nhật Mu Ju, kể rằng: Một lần nọ, Tanzan và Ekido cùng thong dong bước xuống một con đường lầy. Cơn mưa nặng hạt vẫn còn rơi. Đến khúc đường quẹo, hai người gặp một cô gái xinh xắn trong chiếc áo kimono và chiếc khăn quàng cổ bằng lụa đang đứng bên lề đường vì không thể băng qua ngả tư đường lầy được. Lập tức Tanza bảo:  “đi này cô bé”. Tanza đưa tay nhấc bổng cô gái lên và đưa qua quảng đường lầy. Ekido từ đó không buồn nói  một tiếng nào cho đến khi cả hai dừng lại trong một ngôi đền. Rồi không còn chịu được nữa, Ekido lên tiếng với Tanza: “Chúng ta là những nhà sư, không được phép gần đàn bà, nhất là với những người đàn bà trẻ đẹp. Nguy hiểm lắm. Sao anh lại làm vậy?”. Tanza mỉm cười: “Tôi đã bỏ nàng chỗ đó rồi  anh còn mang nàng theo đấy sao?”.

      Nhưng 100 công án thiền của nhà sư Tuyết Đậu trong Bích nham lục không “dễ hiểu” thế. Kết cấu của chúng gồm các phần:  Thùy, Cử, Bình, Tụng, Chú. Trong đó phần Thùy, Chú, Bình và một ít trong phần Tụng do nhà sư Viên Ngộ (1063-1135) soạn  thêm vào sau khi ngài Tuyết Đậu qua đời đã 60 năm. Xin tóm tắt ý nghĩa từng phần như sau:

THÙY: Tức những lời dẫn vào công án của Viên Ngộ. Những lời dẫn này tuy giản dị song rất quan trọng vì chúng nêu lên những mấu chốt chình để đi vào một công án đặc thù nào đó.

CỬ (Công Án): Tức là phần chính yếu gồm những lời đàm thoại giữa các Thiền Sư hay những lời giảng của một Thiền Sư nào đó được rút tỉa từ truyền thống Thiền hay từ những nguồn văn học Phật giáo khác. Phần công án này do Tuyết Đậu sưu tập.

BÌNH ( Bình Xướng): tức những lời bàn rộng thêm của Viên Ngộ về bài tụng của Tuyết Đậu. Trong phần Bình Xướng này Viên Ngộ đôi khi dẫn điển tích để giải thích những thành ngữ đặc biệt nào đó hoặc dẫn giải Kinh văn để cung ứng cho người học bối cảnh lịch sử hay giáo lý của một câu chuyện đặc biệt nào đó.

TỤNG: Tức lời bình xướng gọn bằng văn vần của chính Tuyết Đậu. Giữa những lời tụng cũng có xen kẽ những lời ghi chú của Viên Ngộ.

CHÚ: Tức phần ghi chú của Viên Ngộ về những điểm đặc thù nào đó trong công án. Trong nguyên bản Hoa Ngữ, những lời ghi chú này được in bằng chữ nhỏ xen kẽ giữa nhnữg lời của công án.

Sau cùng, Bu tui xin chép lại công án thiền thứ 100 trong bộ Bích nham lục của Tuyết Đậu để NĐNN và các bạn thưởng thức.

 

                                

                                  

                                     CÔNG ÁN  THỨ MỘT TRĂM

                 KIẾM SẮC CỦA BA LĂNG

 

THÙY: Thu Nhận kết quả, tận thủy tận chung. Đối diện vô tư, vốn chẳng từng nói. Nếu như hốt nhiên có người bước ra nói, “ Suốt cả mùa hè mãi hỏi chỉ thị, tại sao lại chẳng từng nói?” Đợi khi nào ông ngộ rồi tôi sẽ nói cho ông. Thử nói xem, đây là kỳ giáp mặt hay là có chỗ ưu điểm nào khác? Thử nêu lên xem.

CỬ: Có ông tăng hỏi Ba Lăng, “ Kiếm sắc là gì?” Ba Lăng nói, “ Từng nhánh san hô chống đỡ mặt trăng.”

BÌNH: Ba Lăng không động can qua, song trong bốn biển năm hồ lưỡi của biết bao nhiêu người bị rụng! Vân Môn tiếp thiên hạ chính bằng cách ấy. Ba Lăng thuộc dòng của Vân Môn cho nên cũng có đầy đủ phương cách của Vân Môn. Cho nên Tuyết Đậu nói, “ tôi thích cơ biến mới của Thiều Dương, cả đời thầy ta chỉ lo nhổ đinh bạt chốt cho thiên hạ.”

Câu chuyện này chính là như vậy, trong một câu tự nhiên có đủ ba câu: câu gồm chứa trời đất, câu cắt đứt các dòng (tư tưởng), câu đuổi theo sóng nước.Câu trả lời của thầy ta quả thật là kỳ đặc. Phù Sơn Viễn Lục công nói, “ Người chưa thâm thấu thì tham cứu ý nghĩa hơn là tham cứu câu văn. Còn đối với người đã thấu thì tham cứu câu văn tốt hơn là tham cứu ý nghĩa.” Trong môn hạ của Vân Môn có ba vị tôn túc trả lời về câu hỏi” Kiếm sắc” này. Họ đều nói rằng, “ Trọn vẹn.” Chỉ có Ba Lăng là trả lời vượt qua được chữ “ trọn vẹn” kia. Đây chính là câu đắc đạt.

Song thử nói xem, chữ “trọn vẹn” với lại “ từng nhánh san hô chống đỡ mặt trăng” là giống hay khác? Hồi trước ( Tuyết Đậu) nói, “ Ba cầu có thể biến, một mũi tên bay qua không gian.” Nếu muốn hiểu câu văn này cần phải cắt đứt tình trần ý tưởng, và hoàn toàn thanh tịnh thì mới hiểu được ý nghĩa lời nói “ từng nhánh san hố chống đỡ mặt trăng.” Nếu như chỉ thêu dệt thêm lậpluận thì chẳng bao giờ mà mò mẫm cho ra được.

Những lời này là tử trong bài thơ “ Nhớ Bạn” của Thiền Nguyệt: “ Dầy tựa như sắt trên Thiết Sơn, mỏng tựa tơ nhuyễn thân Song Thành. Phượng gà đất Thục thường vướng vấp, từng nhánh san hô chống mặt trăng. Trong nhà Vương Khởi giấu khó tìm, gã đói Nhan Hồi buồn trời tuyết. Cội tùng thẳng đứng sét chẳng gẫy, Gái đá áo tuyết giải ngọc trai, đeo vào Long Cung bước ung dung. Màn gấm chiếu bạc sao so lệch, rồng đen mất ngọc người biết chăng?” Ba Lăng lấy một câu trong ấy ra trả lời câu hỏi về “ kiếm sắc,” thầy ta nhanh nhẹn thật. Thổi một sợi tóc vào lưỡi kiếm để thử; nếu như sợi tóc tự đứt thì đó là kiếm sắc, và kiếm được gọi là “ Suy Mao Kiếm.” Ba Lăng chỉ dựa vào câu hỏi của ông tăng mà trả lời một cách trực tiếp. Thoại đầu của ông tăng rơi rụng mà ông ta chẳng hề hay biết.

TỤNG

Bình cái bất bình,

Khéo quá tựa vụng.

Ngón tay bán tay,

Dựa trời chiếu tuyết.

Thợ hàn khéo chẳng dũa mài được

Thợ giỏi lau chùi mũi chưa xong.

Đặc biệt,

Từng nhánh san hô chống mặt trăng.

BÌNH: “ Bình cái bất bình, khéo quá tựa vụng.” Cổ thời có những bậc hiệp khách, giữa đường nếu thấy chuyện bất bình như kẻ mạnh hiếp người yếu , bèn vung kiếm lấy đầu những kẻ mạnh. Cho nên các bậc tông sư giấu bảo kiếm dưới mi, đeo trùy vàng trong tay áo để phán đoán các việc bất bình. Khéo quá tựa vụng. Lời đáp của Ba Lăng nhằm quân bình những cái bất bình, bởi vì lời của thầy ta quá thiện xảo cho nên đâm ra lại có vẻ giống như vụng về. Tại sao vậy? Bởi vì thầy ta không xông thẳng ngay đến, mà lại đi vòng qua một bên rồi lén lấy đầu thiên hạ, mà thiên hạ chẳng hay biết.

“ Ngón tay bàn tay, dựa trời chiếu tuyết.” Nếu các ông hiểu được thì đó cũng giống như thể ỷ Thiên trường kiếm. lẫm lẫm uy thần. Cổ nhân nói, “ Tâm nguyệt cô viên, sáng suốt vạn tượng. Sáng cảnh đều quên, là vật gì vậy?” Bảo kiếm này lúc thì hiện trên ngón tay lúc thì hiện trong lòng bàn tay. Thuở xưa lúc Khánh Tàng Chủ nói đến chỗ này, bèn dơ tay lên hỏi,” Có trông thấy không?” Song cũng không hẳng là phải ở trên ngón tay. Tuyết Đậu chỉ mượn con đường tắt để giúp các ông thấy ý của cổ nhân mà thôi. Song tất cả mọi nơi không thể không phải là “ Suy Mao Kiếm;” cho nên mới có lời nói rằng, “ Ba lớp sóng cao cá hóa rồng, kẻ ngu vẫn múc nước hồ đêm.”

Tuyết Đậu nói rằng kiếm này có thể dựa trời chiếu tuyết. Bình thường người ta nói rằng trường kiếm dựa trời (ỷ thiên) lâu ngày có thể chiếu sáng trên tuyết. Chỉ một chút dụng xứ này thôi mà thợ hàn khéo cũng chẳng dũa mài được, người thợ giỏi lau chùi mãi vẫn chưa xong. Tuyết Đậu tụng xong, lúc cuối cùng lại nói rõ ra rằng, “Đặc biệt!” Quả thật là kỳ đặc có ưu điểm riêng của nó chứ không giống như những kiếm bình thường. Thử nói xem, kiếm này đặc biệt ở chỗ nào? “ Từng nhánh san hô chống mắt trăng.” Đúng là không tiền khoáng hậu, độc nhất trong hoàn vũ, vô song.

Rốt cuộc như thế nào? Đầu các ông đã rụng rồi. Lão tăng còn có một bài kệ nhỏ nữa, “ Vạn hộc đầy thuyền cứ kéo đi, chỉ nhân một hạt bình nuốt rắn. Nêu lên một trăm công án cũ, ném cát vào bao nhiêu mắt người?”


 


[1] Chiêu Minh Thái Tử là con của Lương Vũ Đế, rất thông thạo Phậ pháp, từng viết nhiều sớ sao vể các kinh điển.

[2] A Nậu Đa La Tam Miệu Tam Bồ Đề tiếng Phạn là Anuttara-samyaksambodhi có nghĩa là giác ngộ tối thượng.

[3] Nhược dĩ sắc kiến ngã, dĩ âm thanh cầu ngã, thị nhân hành tà đạo, bất năng kiến Như Lai.”

[4] “Tì Lô” nguyên chữ là “ Tì Lô Xá Na” là chữ người Trung Hoa dùng để phiên âm chữ Phạn “ Vairocana,” có nghĩa là chân thân của Phật. Các tông phái Phật giáo giải thích chữ này theo nhiều cách khác nhau. Song thông thường thi “ Tì Nô Xá Na” thường được dùng để chỉ Pháp Thân Phật.

23 nhận xét:

  1. MT này đến lạ, có mỗi chữ TỤNG không thể tô được màu xanh !!!!!

    Trả lờiXóa
  2. Nhức đầu tiếp... Ha. Ha. Bác Bu thiệt tình!

    Trả lờiXóa
  3. Em phải đọc thêm vài lần nữa mới hiểu được quá.

    Trả lờiXóa
  4. Bạn nào hỏi gì Bu cũng trả lời thiệt tình tuy biết còn rất xa với sự thật và lòng mong mỏi của người hỏi.

    Trả lờiXóa
  5. Có lanvuive đọc là Bu cảm ơn rồi

    Trả lờiXóa
  6. Hic mới đọc xong phần giới thiệu tím tím của Bu ndnn đã tá hỏa tam tinh, giờ nhìn entry dài thòng mà lòng ngại ngùng quá. Nhưng chắc phải cố thôi, thì may ra mới biết được ...cái ẻn của mình vĩ đại cỡ nào :D Nếu cần ndnn có thể hỏi thêm sư thầy, vì ndnn vừa quen và đang theo học thiền với một nhà sư trẻ đẹp trai Bu ơi. Em viết tạm... sẽ quay lại đọc tiếp. Thanks Bu nhiều nhé.

    Trả lờiXóa
  7. "Thể tính" là gì vậy Bu, em không tìm được trong từ điển. Nhiều từ mới quá. Công án thứ 100 em không hiểu gì mấy, có phải một phần vì em không biết gì về bối cảnh đao kiếm ngày xưa? "Đường lầy" thì em hiểu được, chỉ không biết có hiểu đúng ko. “Ưng vô sở trụ nhi sinh kì tâm” thì huhu ...chắc Bu dịch qua tiếng Việt hay tiếng Anh thì may ra em hiểu. Nhưng nói chung hình như em cũng đã hơi hiểu khái niệm "công án thiền" theo đoạn Bu tô tím ở trên. Google thêm em tìm thấyBát Nhã là một công án thiền phải không Bu, tức là nó vẫn đang được phát triển bổ xung thêm?

    Trả lờiXóa
  8. Bạn còn có "nhà sư trẻ đẹp trai" mà học thiền là may mắn lắm rồi. Bu đây tuyệt đối không có ai mà học. Không có thượng tọa hòa thượng đã đành, còn không có lấy một ni cô nhan sắc dưới trung bình nữa kia. Chỗ Bu ở chùa chiền bom Mỹ và đầu óc ấu trỉ thi nhau phá hết rồi. Cũng may mà người ta mới cho thành lập hội Phật Giáo (nhưng chưa cho đất làm chùa !!!) Những gì Bu nói với bạn là chỉ qua sách vở tích cóp mấy chục năm nay. Mà Phật Giáo là đạo tu tập, thực hành, chứ không phải đạo đọc sách!!! Chả thế mà có ông tiến sĩ Phật học vẫn đau nhức thân tâm còn hơn cả chúng sanh đang luẩn quẩn trong sinh lão bênh tử. Mong bạn học hành tấn tới rồi giảng giải cho Bu với."

    Trả lờiXóa
  9. Tóm lại là bạn muốn biết:
    1- Thể tính là gì.
    2- Ưng vô sở trụ nhi sinh kì tâm là gì?
    3- Bát nhã có phải là một công án thiền không ?

    Mới đọc qua ba câu hỏi Bu đã thấy hết sức thú vị và hứa sẽ trả lời "thiệt tình" (chữ của Cao Nguyên Bùi"). Bên cạnh bạn có ông thầy dạy thiền thì những gì Bu sẽ nói là "múa rìu qua mắt thợ". Nhưng không sao, cứ múa đại, sai xin thầy sửa, có thế mới thành thợ được chứ. Bạn ráng chờ nhé.

    Trả lờiXóa
  10. Thực ra em chỉ đang học phần thở của thiền, mà vẫn chưa nghiêm túc cho được vì còn ham vui, nên chưa dám nghĩ đến chuyện học đạo Bu ơi. Dù hôm trước em cũng có trao đổi sơ với thầy về sự thiếu lòng tin vào đạo của mình, thấy thầy giảng giải cũng hay hay. Nhưng kiến thức của thầy thì chắc không so được với Bu đâu. Ở bên đó muốn tu tập sao khó vậy nhỉ. Em chờ nhé, nhưng Bu đừng đi lâu quá vì mình còn phải đi Tây Bắc nữa đấy hihihi

    Trả lờiXóa
  11. Có lần Bu cùng với mấy anh nhà thơ thẩn vào một quán ăn bình dân trên phố Đường Tròn ở tỉnh Thái Nguyên . Nghe khách đọc thơ cứ như suối chảy một cô bé phục vụ rất xinh đọc khẻ cho Bu nghe hai câu thế này:

    Thở ra chẳng hẹn thở vào
    Thở ra ta khác thở vào khác ta

    Bu thật sự giật mình và nhớ mãi, suy gẫm mãi, hai câu đó cho đến nay. cho nên khi học thở bạn phải rất nghiêm cẩn

    Lúc ra khỏi nhà hàng Bu liều đọc tặng cô gái nọ hai câu lục bát:
    Thái nguyên có phố Đường tròn
    Để tôi đi mãi vẫn còn Thái Nguyên



    Trả lờiXóa
  12. Bác Bu viết rất hay và rất chí tình, phải gọi là "Đại đức BU" mới đúng.
    Tiếng thét của thiền sư Không Lộ trên đỉnh núi cao chính là một công án thiền....

    Trả lờiXóa
  13. Hihihi, được ông bạn hoa súng kiêm châu chấu chuồn chuồn phong lên Đại Đức. Sau 29.4 "Tân Đại Đức Bu" (tu chùa bà xã) khao ông bạn một chầu cà phê chim chết bỏ luôn.

    Trả lờiXóa
  14. Bu trong entry này chẳng giống "ông dại chữ" chút nào hihi

    Trả lờiXóa
  15. Bu chỉ giống mình thôi, "dại khôn" gì cũng được bạn ạ

    Trả lờiXóa
  16. Ndnn ghi chú thêm, đây là em quote lời bà xã Bu trong Tản Mạn Đầu Năm, để bạn nào chưa đọc entry đó lại nghĩ do em tự sáng tác thì toi em...

    Trả lờiXóa
  17. Bản thân Bu viết ra mà cũng quên mất tiêu rồi Bạn nhắc lại mới nhớ...

    Trả lờiXóa
  18. Thế thì em toi thật, cũng vì trích dẫn mà quên để nguồn. May là đã ghi chú thêm, và Bu nhớ :)

    Trả lờiXóa
  19. "Ai nên khôn mà chẳng dại đôi lần".(Tố Hữu)
    Cho nên bà xã (hoặc một bà khác) có bảo dại thì cũng phải thôi chứ oan ức cái nỗi gì. Bạn nđnn đừng có áy náy gì cả nhé.

    Trả lờiXóa
  20. Úi trời ...đọc xong có chỗ hiểu đặng có chỗ không ...Sợ "ông dại chữ " này quá . Nhưng từ ngày biết anh Bu Gió cũng thích những bài về đạo Phật , những bài mà hiểu cứ lỗ chỗ nhưng hình như tâm cứ tịnh lại dần ...thích thật đấy . Cám ơn bác Bu lắm lắm

    Trả lờiXóa
  21. Bu lại nghĩ lẩn thẩn nữa đó ...Bà xã Bu nói thế là nói yêu đấy, và vì vậy ndnn quote lại thế cũng là quote ...yêu hihi. Ý cái còm đó là ndnn ngưỡng mộ một Bu đọc nhiều hiểu nhiều và biết quá nhiều, nhưng lại vẫn rất thơ thẩn và hài hước ...mà tại em diễn tả dở quá huhu. Hay là sắp tới Bu cho mọi người và ndnn đi thăm Tây Bắc nhé, còn những công án thiền này ...từ từ mình tu cũng được mà. À Bu cho em ngồi trên cái tựa hổm rày em ngại ghê đó mà hổng dám nói, em vốn thích chổ nào vắng vắng và tối tối :D

    Trả lờiXóa
  22. Những bài viết của anh Bu thật thấu đáo ! Anh cho em hỏi thêm về công án THUNG DUNG.

    Trả lờiXóa
  23. Trân trọng công sức của bác Bu với những câu hỏi của bạn bè gần xa. Đọc và thấy cái hay của những công án này thì phải có "bản lĩnh" không nhỏ.

    Trả lờiXóa