BÀI THƠ ĐỘC ĐÁO CỦA VUA TỰ ĐỨC

Hoàng đế Tự Đức (1829-1883) là ông vua hay chữ nhất triều Nguyễn, ông giỏi cả chữ Hán lẫn chữ Nôm.  Đặc biệt ông rất thích thơ và làm nhiều thơ, để lại cho hậu thế một di sản thi ca phong phú và đồ sộ.  Những lúc rãnh rỗi nhà vua  thường đàm đạo thi ca với các quan đại thần. Đã có nhiều mẫu chuyện ghi lại sự việc này, dưới đây là một trường hợp như thế.  Một hôm nhà vua cao hứng đọc một bài thơ chữ Hán cho các đại thần nghe và bảo: Các khanh ghi lại xem có đúng ý ta không. Các quan  chuẩn bị bút lông mực Tàu, và nhà vua đọc:

   

Tiêu hà tá hán khởi ư phong

Sấn nhập trùng vi nhiễu trướng trung

Bất luận huân tiêu phàn khoái lực

Hốt văn hàn tín tự tiêu vong

Các đại thần là những người thông thuộc sử sách nên không ai quay cóp ai, đều chép lại bằng chư Hán như sau:

蕭 何 佐 漢 起 於 豐

趁 入 重 圍 擾 帳 中

不 論 勲 標 樊 噲 力

忽 聞 韓 信 自 消 空

Trong đó ý các quan là:

Tiêu Hà (蕭 何): ?-193 tcn, là thừa tướng nhà Hán

Phong (豐):        Vùng đất khởi quân  của  Hán Cao Tổ

Phàn Khoái (樊 噲): -189 tcn, là công thần khai quốc nhà Hán

Hàn Tín (韓 信): 229-196 tcn, là một danh tướng bách chiến bách thắng của nhà Hán

Bài thơ trên được dịch:

Tiêu Hà giúp Hán đất Bái Phong

Thành sự nhờ nơi tướng tài trung

Chẳng ỷ sức hơi Phàn Khoái mạnh

Nhờ tài Hàn Tín, đấng kiêu hùng

Đại ý rằng: Tiêu Hà giúp nhà Hán ở Phong Bái, không dựa vào sức mạnh của Phàn Khoái, chỉ cần tài năng của Hàn Tín là thành công.

     Xem xong bản chép của các đại thần nhà vua cười bảo: Các khanh chưa hiểu ý ta. Ta không nói lịch sử nhà Hán mà nói về…con muỗi. Các quan tá hỏa nhìn nhau, hóa ra nhà vua lợi dụng tính đồng âm dị nghĩa của chữ Hán để thử  tài linh hoạt của các đại thần.  Đồng âm dị nghĩa tức là đọc như nhau nhưng nghĩa khác nhau. Chẳng hạn:

蕭 tiêu, (trong tên Tiêu Hà):  Cỏ tiêu, cỏ thơm

蕉 tiêu, (ý nhà vua):  Cây chuối

何 hà,  (trong tên Tiêu Hà):  Tại sao

荷 hà, (ý nhà vua):  Cây sen, đài sen

韓 hàn (trong tên Hàn Tín)

寒 hàn (ý nhà vua): Lạnh

Như vậy bài thơ nhà vua đọc phải viết thành

  蕉 荷 借 厂 起 於 風

  趁 入 重 幃 擾 帳 中

  不 論 熏 焦 燔 燴 力

  忽 聞 寒 信 自 消 空

Bài này đọc lên nghe âm không khác gì bài các đại thần đã chép nhưng dịch ra thì ý khác hẳn:

Bẹ chuối, đài sen nối cánh rung

Bay vào màn trướng quấy lung tung

Chẳng cần phải tốn công hun đốt

Tin lạnh vừa đưa tẩu tán cùng.

Không những nhà vua vận dụng tuyệt giỏi tính đồng âm dị nghĩa trong chữ Hán mà còn biết tường tận đặc tính loài muỗi là trời lạnh thì tẩu tán chớ người ta không cần đốt lửa hun khói làm gì.