VỀ MỘT BẢN DỊCH BÀI THƠ HOÀNG HẠC LÂU CỦA THÔI HIỆU

Hoàng Hạc lâu  nhìn xa (ảnh nét)

Hoàng Hạc lâu cận cảnh (ảnh nét)

Nhà thơ Thôi Hiệu (704-754) làm thơ không nhiều, nhưng

chỉ với hai bài “Trường Can hành” và “Hoàng Hạc lâu” thì tên tuổi ông đã ở đỉnh cao chói sáng trong nghệ thuật thơ Đường. Chả thế mà nhà thơ tiên Lý Bạch cảm xúc trước cảnh sắc lầu Hoàng Hạc, muốn làm thơ ngợi ca nhưng đành phải gác bút thốt lên “Nhãn tiền hữu cảnh đạo bất đắc, Thôi Hiệu đề thi tại thượng đầu” (Trước mắt có cảnh đẹp mà không thể làm thơ được, vì ở trên đã có bài thơ của Thôi Hiệu rồi).

Nguyên văn chữ Hán bài Hoàng Hạc lâu:

 崔颢

黄 鶴 樓

昔 人 已 乘 黄 鶴 去

此 地 空 餘 黄 鶴 樓

黄 鶴 一 去 不 復 返

白 雲 千 載 空 悠 悠

晴 川 歷 歷 漢 陽 樹

芳 草 萋 萋 鸚 鵡 洲

日 暮 鄉 關 何 處 是

                                煙 波 江 上 使 人 愁

Nhà thơ Tản Đà phiên âm, dịch xuôi,  và dịch thơ:

           

          Hoàng Hạc lâu

Tích nhân dĩ thừa hoàng hạc khứ,

                     Thử địa không dư Hoàng Hạc Lâu.

Hoàng hạc nhất khứ bất phục phản,

Bạch vân thiên tải không du du.

Tình xuyên lịch lịch Hán Dương thụ.

Phương thảo thê thê Anh Vũ châu.

Nhật mộ hương quan hà xứ thị ?

Yên ba giang thượng sử nhân sầu.

                                    

                                   Lầu Hoàng Hạc

Người xưa đã cưỡi hạc bay đi rồi.

Ở chỗ này đây chỉ còn trơ lại một ngôi lầu tên là Hoàng Hạc.

Hạc vàng đã bay đi rồi không trở lại nữa.

Mây trắng ngàn năm vẫn bay lơ lửng hoài.

Bên dòng sông khi trời tạnh, hàng cây đất Hán Dương trông rõ mồn một.

Trên bãi Anh Vũ cỏ thơm mọc mơn mởn xanh tươi.

Lúc trời chiều, đứng ngắm cảnh, tự hỏi đâu là nơi quê nhà?
Khói tỏa trên sông sóng gợn khiến cho người ta sinh ra mối buồn rầu trong lòng.

                      

       

     Lầu Hoàng Hạc

Hạc vàng ai cưỡi đi đâu ?

Mà đây Hoàng Hạc riêng lầu còn trơ !

Hạc vàng đi mất từ xưa,

Nghìn năm mây trắng bây giờ còn bay

Hán Dương sông tạnh cây bày,

Bãi xa Anh Vũ xanh dày cỏ non.

Quê hương khuất bóng  hoàng hôn,

Trên sông khói sóng cho buồn lòng ai ?

(Ngày Nay số 134

29.10.1938)

Gần một thế kỷ nay, rất nhiều người đã dịch Hoàng Hạc lâu ra quốc ngữ nhưng bản dịch của Tản Đà được mọi người cho là xuất sắc nhất. Trong “Lời bạt: Thơ Đường và các bản dịch thơ Đường của thi sĩ Tản Đà” (1) Giáo sư Trần Thanh Đạm viết: “Bản dịch Hoàng Hạc lâu của Tản Đà có thể được xem là mẫu mực thành công của nghệ thuật dịch thơ trong giao lưu văn chương cuả mọi thời đại”.

     Tuy nhiên sự sáng tạo là vô hạn, đầu thế kỷ 21, nhà giáo Phan Nhật Chiêu, giảng viên Đại học KHXH và NV tp. Hồ Chí Minh,  người nhiều năm giảng dạy Đường thi, đã dịch lại bài thơ này và được từ điển Wikipedia giới thiệu bên cạnh các tên tuổi  như Ngô Tất Tố, Khương Hữu Dụng, Trần Trọng Kim. Để mô tả tài năng dịch thuật của ông Nhật Chiêu,  nhà sư Thích Thanh Thắng mượn câu thơ của Trần Nhân Tông “Nhất hồi niêm xuất nhất hồi tân” (Mỗi lần chạm tay vào là một lần mới tinh) (2) để ví von ca ngợi.  Và đây là bản dịch của Phan Nhật Chiêu trong Wikipedia:

                                       

                                Lầu Hoàng Hạc

Chở tiên đi, cánh hạc vàng

Bỏ hư không lại còn Hoàng Hạc lâu

Hạc vàng mất hút thiên thu

Để ngàn năm trắng mây từ từ trôi

Sông tình cây Hán Dương tươi

Bờ Anh Vũ  cỏ xanh ngời ngời xa

Quê hương đâu? Bóng dương tà

Trên sông khói sóng còn ta với sầu.

Xem ra, câu “thử địa không dư Hoàng Hạc lâu” mà dịch là “bỏ hư không lại còn Hoàng Hạc lâu” thì có mới nhưng không hơn gì “Mà đây Hoàng Hạc riêng lầu còn trơ” của Tản Đà.  Riêng câu thứ nhất và câu thứ năm thì người dịch đi quá xa nguyên tác làm giảm mức độ thi vị của bài thơ. “Tích nhân dĩ thừa hoàng hạc khứ”  nói người xưa đã cưỡi hạc đi mất rồi, là nỗi xót xa của tác giả trước thời thế: Cái rực rỡ huy hoàng của một thời không còn nữa, tất cả đã theo cánh chim hạc bay vào cõi vô cùng vô tận... Nó không chỉ là sự xê dịch cơ học thường tình của con thuyền chở khách xuôi ngược trên dòng sông, như ông Nhật Chiêu nói: “Chở tiên đi, cánh hạc vàng”. Hai chữ “tích nhân”  (昔 人 - người xưa) trong câu “Tích nhân dĩ thừa hoàng hạc khứ” của Thôi Hiệu không được người dịch quan tâm tới, làm câu thơ mất hết vẻ xa xăm, khắc khoải.  Câu thứ  năm “Tình xuyên lịch lịch Hán Dương thụ” được ông Nhật Chiêu dịch là “Sông tình cây Hán Dương tươi” thì thật lạ lùng. Không rõ ông hiểu thế nào là “sông tình”? Nếu cho “tình” là tên sông thì tại sao ông không viết  hoa chữ ấy  mà lại viết thường? Và nếu không là tên sông thì “sông tình” chỉ có thể là sông tình yêu chứ không còn cách hiểu nào khác.  Cả hai trường hợp “tình” là tên sông hoặc “tình” là tình yêu  cũng đều  chứng tỏ người dịch chưa hiểu được thi tứ của Thôi Hiệu. Chữ tình (晴) gồm chữ thanh (青) và bộ nhật (日) có nghĩa là tạnh, và “tình xuyên” ( 晴 川 ) phải hiểu là sông tạnh. Thi sĩ Tản đà dịch:

“Hán Dương sông tạnh cây bày

 Bãi xa Anh Vũ xanh dày cỏ non”

Là nói cái bao la của đất trời làm cho con người cô đơn đến độ  lạc cả quê hương:     

“Quê hương khuất bóng  hoàng hôn,

Trên sông khói sóng cho buồn lòng ai ?”

     

     Theo thiển ý, với bài thơ Hoàng Hạc lâu của Thôi Hiệu thì bản dịch của Tản Đà cho đến nay là đỉnh cao duy nhất chưa ai vượt nổi, và “là mẫu mực thành công của nghệ thuật dịch thơ trong giao lưu văn chương cuả mọi thời đại” như Giáo sư Trần Thanh Đạm đã nhận  xét.

----------

1) Lời bạt trong tập Thơ Đường Tản Đà dịch, Nhà xuất bảnTrẻ, Hội Nghiên cứu và Giảng dạy văn học thành phố Hồ Chí Minh 1998.

(2) Dẫn theo http://Vietbao.vn bài  “Bàn tròn văn học về Nhật Chiêu”