Sông Gianh
Tại sao gọi vợ là bà xã ? Rất nhiều người hỏi nhau về câu này và xem ra ai cũng ngạc nhiên như mới nghe lần đầu. Mới đây ông bạn hàng xóm có “Chiếc đèn lồng treo cao” lại bảo “Bác Bu ơi bác xem xuất xứ hai chữ bà xã từ đâu ra…”.
Bạn hỏi thì đúng sai cũng phải trả lời, có điều kiến thức lổ mổ, không mấy tự tin nên tôi viết lên đây để các bậc cao minh thức giả cho thêm lời chỉ giáo.
1- Đại Nam Quốc âm tự vị của Huỳmh Tịnh Paulus Của (ấn bản 1895-1896) có nói đến chữ xã (dấu ngữa) ở trang 1184 như sau:
- Xã .c .Thần đất đai.Làng lớn, lấy theo lệ cũ có từ 200 dân trở lên.
- Làng xã (làng)
- Thôn xã (ít dùng)
- Bổn xã (Chính làng mình)
- Chính xã (ít dùng)
- Xã Quan (quan đốc sức việc làng, chức cũ, đời nhà Trần)
Đại Nam Quốc âm tự vị của Huỳnh Tịnh Paulus Của ghi chép khá đầy đủ từ Việt của cả ba miền, nhưng không có từ xã trong bà xã, ông xã. Chứng tỏ vào cuối thế kỷ 19 người Việt chưa dùng chữ xã để chỉ người vợ hoặc người chồng ??
2- Đại từ điển tiếng Việt (tái bản và bổ sung 2007) ở mục xã (dấu ngữa) trang 1798 viết:
- Đơn vị hành chính nông thôn , gồm một số thôn.(chủ tich xã, xã đoàn)
- Chức vị ở làng thời phong kiến (mua nhiêu mua xã)
- Vợ hoặc chồng (ông xã, bà xã)
- Nơi tế thần đất (xã tắc)
- Đoàn thể hoặc cơ quan (xã giao, xã hội)
Đại từ điển tiếng Việt chỉ nhắc đến chữ xã chứ không nói đến xuất xứ của chữ ấy khi chỉ vợ hoặc chồng.
3- Xã (dấu ngữa) là một từ Hán Việt có một chữ duy nhất với tự dạng:
社 có nghĩa là :
- Thần đất, thổ địa
- Lễ tế thần đất, thổ địa
- Tên một khu vực
- Nhiều người cùng một chí hướng họp lại (thi xã – hội thơ)
- Vùng Giang Hoài Trung Quốc gọi mẹ là xã.
4- Từ những sách đã dẫn trên tôi chú ý vào mấy ý về chữ xã thế này:
- Chức vị ở làng thời phong kiến (mua nhiêu mua xã)
- Nhiều người cùng một chí hướng họp lại
- Vùng Giang Hoài Trung Quốc gọi mẹ là xã
- Vợ hoặc chồng (ông xã, bà xã)
Vậy xuất xứ của chữ xã (chỉ vợ hoặc chồng) là một từ Hán Việt chỉ người tâm phúc, cùng chí hướng , sống gửi nạc thác gửi xương . Tình cảm đó chỉ vợ với chồng mới có được. Xã hội phong kiến, xã còn là một chức nhỏ ở địa phương có thể mua, do vậy vợ chồng gọi nhau là xã là cách để tỏ ý phô trương cho vẻ vang với làng xóm. Bởi thế chăng mà người Giang Hoài bên Tàu gọi mẹ là xã ??
5- Về cấu trúc chữ xã.
- Trong phép Lục thư (6 phép) của chữ Hán thì chữ xã thuộc phép hội ý (phép thứ 3). Hứa Thận định nghĩa chữ hội ý là chữ “hợp ý từng phần mà thấy được nghĩa”. Chữ xã gồm chữ kỳ (礻) là thần đất, chỉ linh hồn, tình cảm, tâm linh, kết hợp với chữ thổ (土) là đất, chỉ tài sản, vật chất. Một quốc gia phát triển bình thường thì hai mặt tâm linh và vật chất phải bám chặt nhau và điều hòa cân đối. Nếu nặng vê tâm linh thì duy ý chí, không tưởng, nếu nặng về vật chất thì sa vào dung tục, thực dụng. Lão tử gọi hai loại xã hội đó là vô đạo. Triết học phương đông xem mỗi con người là một thế giới, nó phải hội đủ hai mặt tâm linh vật chất như là âm dương. Khi anh chọn vợ rõ ràng anh phải chọn một cô có thân hình mạnh khỏe, biểu thị sự phát triển vật chất dồi dào, để biết lao động góp phần nuôi sống gia đình, người đó lại phải có tâm hồn phong phú, dịu dàng, chu đáo, chiụ thương chịu khó, chiều chồng, thương con. Hai yêu cầu trên chính là hai mặt cấu thành chữ xã mà tôi vừa nói ở 4 mục trên vậy.
Một cách giải thích nghe hợp lý anh bulukhin ạ .Nhưng khi vớ được một cô không có sức khỏe, tâm hồn không phong phú, tính nết không dịu dàng , chu đáo ,chịu thương chịu khó... thì lúc đó gọi là bà gì hả anh ? (hihi) Cám ơn anh về một giải thích thú vị
Trả lờiXóaBác ơi , M thấy người miền Nam hay gọi ông xã, bà xã. Còn người miền Bắc gọi là nhà tôi . Hôm nào bác viết tiếp về từ này nhé .
Trả lờiXóaNgày xưa vợ của ông xã... xệ gọi là bà xã, cho nên dân đen cứ theo thế mà gọi, hehe!
Trả lờiXóaMuốn trẻ trung gọi cô xã.
Trả lờiXóaNhững chuyện như thế này, Zip dựa cột mà nghe để hiểu thêm.
Trả lờiXóaÀ, sao không ai gọi chàng xã, cô xã nhỉ :)) Zip được biết trước 1975 thì phải, ở miền Bắc không gọi "ông xã, bà xã" mà gọi là "ông nhà, bà nhà" hoặc gọi chung là "nhà tôi". Như vậy, rất có thể "ông xã, bà xã" xuất xứ từ miền Nam quãng sau 1954 anh nhỉ.
Tiêu chuẩn chọn vợ cao thế thì mấy ai đạt được hả bác? Thôi thì nồi nào úp vung ấy thôi. Bà xã thì phải đi cùng với ông xã, chứ bà xã mà đi cùng với ông huyện là không được rồi! :))))
Trả lờiXóa@ gioheomay
Trả lờiXóaÝ nghĩa từ bà xã thì như bu nói, nhưng trong thực tế từ bà xã ông xã là để chỉ vợ hoặc chồng khi giới thiệu với người thứ 3. Bởi vậy khi vợ chồng cơm không lanh canh không ngọt thì có lẽ người ta vẫn gọi nhau là bà xã, ông xã. Tất nhiên cũng có thể gọi một từ khác tùy theo tính cách của người gọi và mức độ mâu thuẩn giữa hai người.
@ bangtamngt
Trả lờiXóaNgười Việt ta vợ chồng còn gọi nhau là mình, khi giới thiệu với ai thì bảo là nhà tôi.
câu hỏi bạn rất hay, tôi sẽ nói lại vào một dịp khác
Em có cách lý giải thế này:
Trả lờiXóaXÃ là một chức vị ở làng xã thời phong kiến có thể bỏ tiền ra mua được (theo từ điển VN). Vợ ngày xưa người ta cũng thừong bỏ tiền ra mua nên mới ví von như thế và lưu truyền cho tới ngày nay!
vanhoasahuynh
Trả lờiXóaXã hội phong kiến, xã còn là một chức nhỏ ở địa phương có thể mua, do vậy vợ chồng gọi nhau là xã là cách để tỏ ý phô trương cho vẻ vang với làng xóm. Thời xưa gọi bà xã, bà phủ, bà huyện là gọi theo chức danh của chồng chứ phụ nữ thời đó không bình quyền bình đẳng như bây giờ nên chắc là không có bà bỏ tiền ra mua cái chức xã.
Em thì hồi nhỏ đã nghe tiếng "ông xã, bà xã" từ người lớn và thấy cách goin ấy ấm áp tình vợ chồng rất nhiều
Trả lờiXóaCòn em hay gọi là "chồng ơi" , còn ảnh cũng gọi em là "vợ ơi, vợ à". hihihiiii
Trời ơi... Em bảo là ngày xưa thường đàn ông bỏ tiền ra cưới vợ (gọi nôn na là mua gái về làm vợ), vợ cũng được ví như một chức vị ở làng xã!
Trả lờiXóaCon thấy ở nhà con anh Hai con gọi chị dâu là...mẹ đồng chí! Hihi
Trả lờiXóa